Geçmiş yıllarda bilgisayarın donanım ve yazılımlardan oluştuğunu öğrenmiştik. Bu dersimizde bir yazılım türü olan işletim sistemlerini ve işletim sistemi türlerini ve diğer uygulama programlarını öğreneceğiz.
Soru:
İşletim sistemini daha önce duydunuz mu?
İşletim Sistemi
Bilgisayarda çalışan klavye, fare, işlemci gibi tüm donanımların çalışmasını sağlar. Ayrıca bilgisayar veya telefonlarda oyun, program gibi tüm yazılımlarının yönetimini ve denetimini sağlayan sisteme işletim sistemi denir. Bilgisayarı daha kolay bir şekilde kullanabilmemizi sağlayan sistem yazılımıdır. Tüm programlar işletim sistemi üzerine kurulur.
Günümüzde işletim sistemleri bilgisayar, tablet ve akıllı telefon gibi birçok teknolojik cihazlarda bulunur.
İşletim sistemi bilgisayar üretildikten sonra yüklenir ve istenildiği zaman silinip tekrar yüklenebilir veya başka bir işletim sistemiyle değiştirilebilir. İşletim sisteminin silinip yeniden yüklenmesine biçimlendirme denir. Bu halk arasında format atma olarak bilinir.
Genelde aşağıdaki gibi bilgisayarlar veya telefonlar açılırken hangi işletim sistemine sahip olduğu görülür.
Soru:
Sizce işletim sistemi nasıl çalışır?
İşletim Sistemi Nasıl Çalışır?
Bilgisayar, telefon gibi cihazların tümünde bulunan işletim sistemi, cihazların açılışı sırasında kısa süreli bellek olan RAM üzerinde çalışmaya başlar. İşletim sistemi kullanıcı ve elektronik cihaz arasında arayüz görevi görür.
Arayüz: Kullanıcıların bilgisayar, telefon gibi cihazları kullanmasını sağlayan sistemdir. Örneğin bilgisayarı kullanmak için arayüz olarak işletim sistemi kullanılır.
Açıldıktan sonra ekran görüntüsü gelince, içerdeki uygulamalar açılmaya başlar. Bu uygulamaların açılmasının tamamlanmasından cihaz işlem yapmaya hazır hale gelir.
İşletim sistemlerinin tarihçesi
1950’li yıllarda bilgisayar dediğimiz şey manyetik teyplerle çalışan, şimdiki hesap makinelerinin biraz daha gelişmişi olarak tanımlayabileceğimiz cihazlardı. Üstelik bu cihazlar, odalarca yer işgal ediyordu.
Manchester Mark 1 Motoru’nun ustası olarak nitelendirilebilecek Alan Turing, bilgisayar ışıklarını ve düğmeleri kontrol edebilecek bir yazılım geliştirdi. Bu, bilgisayar tarihinin ilk işletim sistemiydi.
1956 yılında yeni yeni gelişen şirketler IBM 704 adı verilen bilgisayarı geliştirmeye başladı. 1960’lı yıllarda IBM 704 bilgisayarında kullanılmak üzere OS/360 adı verilen sistem üretildi. OS/360 öylesine işe yarar bir yazılımdı ki, geliştiricilerden Freed Brooks, “Mistik Adam” ilan edildi. Bilgisayarın kullanımını kolaylaştırıyor ve bilgisayarın performansını yükseltebiliyordu.
AT&T Bell Laboratuarları çalışmaları
1960’lı yıllarda, işletim sistemleri üzerine çalışan tek üretici IBM değildi. AT&T Bell Laboratuarları, 60’lı yılların sonunda “C” diliyle yazılan bir işletim sistemi geliştirme hazırlıklarına girişti. Artık devasa bilgisayarlar yoktu. Evlere sığabilen bilgisayarlar için uygun olan sistemler için işletim sistemleri inceleniyordu.
Gelişen işletim sistemleri
Bilgisayarlar, 60’lı yılların sonundan itibaren hızlı bir gelişme sürecine girdi. Artık birkaç uygulamayı aynı anda çalıştırabiliyor ve karışık matematik hesap işlemlerinden fazlasını yapabiliyorlardı.
İşletim sistemleri üzerinde çalışan bir şirket olarak XEROX (Ziroks) XEROX STAR adlı bir işletim sistemi geliştirdi. Bu sistem bir ekran ve renkli grafiklere sahipti. Ziroks’un amacı, işletim sistemini piyasaya sürmek değil, Ziroks ofislerinde verimi sağlamaktı.
Steve Jobs ve çalışmaları
1979 yılında Steve Jobs yazılımcılarını yanlarına alarak Apple Computer’da çalışmaya başladı. Apple çalışmaları geliştirdi ve tam renkli bir işletim sistemi ortaya çıktı. Böylece, tarihin en renkli işletim sistemlerinden biri ortaya çıktı.
WINDOWS DOĞUYOR
Windows 1.0 1981 yılında geliştirildi. Diğer işletim sistemlerinin gölgesi altında kalıyor ve büyük bir başarı sergilemiyordu. Windows 2.0 de benzer bir kaderi paylaştı.
Windows gelişimi
1990 yılına girildiğinde ise devrimin ilk adımları atıldı ve Windows 3.0 ortaya çıktı. Gelişmiş grafikler içeren Windows 3.0 hızla kullanılmaya başlandı.
WINDOWS 95
Windowsun kurucusu Bill Gates’in hayalleri Windows 3.0 ile yetinmek değil, tüm dünyaya yayılmak üzereydi. Windows 95, Windows 3.11’in çok daha gelişmiş bir sürümü olarak 24 Ağustos 1995’de piyasaya sürüldü. Birkaç ay içerisinde satış rekorları kırdı ve dünyanın en başarılı işletim sistemi ünvanını kazandı.
Günümüzde işletim sistemleri
İşletim sistemi tarihinin dönüm noktalarını öğrendik. Bugün ise Windows 10, MAC, gibi işletim sistemleri dokunmatik ekran, 3 boyutlu oyun, video seyretme olanağı gibi birçok özellik sunuyor.
Soru:
Sizce ülkemize ait yerli bir işletim sistemi var mıdır?
Yerli işletim sistemi Pardus:
Pardus (yazıldığı gibi okunur), Türkiye'de TÜBİTAK tarafından geliştirilen bir işletim sistemidir. Planlamasına 2003 yılında başlanmış olup ilk sürümü 27 Aralık 2005’te yayınlanmıştır. Pardus adı, Anadolu Parsı'nın bilimsel adı olan Panthera pardus tulliana'dan gelmektedir. Zaten simgesi de Anadolu Parsı'dır.
Soru:
İşletim sistemlerinin tümü ücretsiz midir?
Açık-Kapalı Kaynak Kodlu işletim sistemleri:
İşletim sistemlerinin bazıları ücretli bazıları ücretsizdir. İşletim sistemleri temel olarak ikiye ayrılır. Şimdi bunları inceyelim.
1- Açık kaynak kodlu işletim sistemleri: Kullanıcıların çeşitli özellikleri ekleyip çıkarmasına izin veren ve tüm yapısı görüntülenebilen işletim sistemleridir. Ücretsizdir. Örneğin Linux, Pardus. İngilizcesi Oped Sourcedir.
2- Kapalı kaynak kodlu işletim sistemleri: Kullanıcıların çeşitli özellikleri ekleyip çıkarmasına izin vermeyen ve tüm yapısı kapalı olan işletim sistemleridir. Ücretlidir. Örneğin Windows, MAC. İngilizcesi Closed Sourcedir.
Yaygın kullanılan işletim sistemleri:
Günümüzde kullanılan birçok işletim sistemi mevcuttur. Bilgisayarlarda en çok kullanılan işletim sistemi Windows' tur. Telefonda ise en yaygın kullanılan işletim sistemi Android' tir. Aşağıdaki sunumdan en bilinen işletim sistemlerini inceleyiniz.
İşletim sistemleri çeşitleri video:
Soru:
İşletim sistemlerinin görevleri neler olabilir?
İşletim sisteminin görevleri:
İşletim sistemi adı üzerinde bilgisayarın işletilmesini, yönetilmesini sağlar. Kullanıcıların uygulamaları ve bilgisayarları yönetmesini sağlar. 4 ana görevi vardır.
İşlem Yöntemi: Verilen işlemlerin belirli bir sırada ve zamanda uygulanmasını sağlar.
Bellek Yöntemi: Bellekle ilgili denetleme ve organizasyon yapar. Belleğin dolu ve boş kısımlarını kontrol ederek, işlemler için gerekli belleği ayırır ve işlem bitince bu belleği boşaltır.
Giriş – Çıkış Birimleri Yönetimi: Bilgisayar ile diğer donanımlar arasındaki veri alışverişini denetler. Örneğin yazıcı klavye gibi.
Dosya Yönetimi: Verilerin saklandığı dosyalarla ilgili çalışmayı yönetir. Dosya erişim yapılmasını sağlar.
İşletim sisteminin görevleri video:
İşletim sistemi üzerinde çalışan uygulamalar: Uygulama programları
Bilgisayar kullanıcılarının bazı belli başlı işlemleri yapabilmelerine olanak sağlayan programlara uygulama programı adı verilmektedir. Bunlar işletim sistemi üzerine yüklenir. Örneğin internete girerken Chrome isimli program kullanılır. Resim yaparken ise paint programı kullanılır. Bunların tümüne uygulama programı denir. Binlerce uygulama programı mevcuttur.
Soru:
Sizce hangi işletim sistemini kullanacağımızı nasıl belirleriz?
İşletim sistemini seçerken dikkat edilecek kurallar
Bir işletim sistemini seçmeden önce dikkat edilmesi gereken durumlar vardır. Bunları aşağıdan inceleyiniz.
İşletim sistemleri etkinliği:
Aşağıda size Rüya isimli bir öğrencinin başından geçenleri anlattığı bir metin verilmiştir. Bu metinde tamamlanması gereken boşluklar vardır. Bu boşlukları metnin altında verilen resimdeki kelimelerle doldurunuz.
Rüyanın başından geçenler
Geçen hafta internetten bir oyun indirmek istedim. Güvenli olduğundan emin olmadığım bir .......... indirip oyunu kurdum. Kurulumdan sonra her açtığımda bilgisayarım .......... verip kapanıyordu. Kendi başıma bu işi çözemeyince benden yaşça büyük kuzenimden yardım istedim. Bilgisayarıma baktı ve sorunun en son kurduğum .......... kaynaklanmış olabileceğini söyleyerek bilgisayarımı .......... önerdi. Önerisini kabul ettim. Öncelikle bilgisayarımdaki önemli dosyalarımı için taşınabilir bir bellek aldım. İşletim sisteminin yüklü olduğu .......... bölümü biçimlendirildikten sonra .......... siliniyormuş.
Eski .......... kuracak ..........'ye sahip olmadığım ve .......... ödeyecek param olmadığı için kuzenim açık kaynak kodlu olan .......... işletim sistemini önerdi. .......... internetten indirip birlikte kurduk. Kurulum biraz uzun sürdü ama sonunda başardık. Bilgisayarımı ilk açışımda .......... beni biraz korkuttu. Alışık olduğum ekran görüntüsünden oldukça farklıydı ama .......... deneyince çok daha kolay olduğunu gördüm. Bu işletim sistemi, donanımları çok daha hızlı tanıyor, ayrıca ücretsiz birçok .......... yazılımı da bulabiliyorum.
İşletim sistemleri etkinliği cevaplar:
Sonuç:
Bu dersimizde bir yazılım türü olan işletim sistemlerini ve işletim sistemi türlerini ve diğer uygulama programlarını öğrendik.
Günün oyunu 1:
Günün oyunu 2: